ย้อนรอยโรคระบาดร้ายแรง บนหน้าประวัติศาสตร์โลก
ก่อนที่ WHO (องค์การอนามัยโลก) จะประกาศให้ COVID-19 เป็น ‘โรคระบาดใหญ่’ ในอดีตที่การแพทย์ยังไม่ได้พัฒนาจนทันสมัยเท่าปัจจุบันนี้ เหล่ามนุษยชาติ ก็เคยพานพบกับโรคระบาด ที่คร่าชีวิตผู้คนนับล้านมาแล้ว
เรามาเท้าความกันก่อนว่า อะไรคือโรคระบาดใหญ่ Pandemic หรือ โรคระบาดใหญ่ คือการยกระดับจาก โรคระบาด (Epidemic) สู่โรคระบาดใหญ่ ที่สามารถระบาดไปทั่วโลก และมีความเสี่ยงในวงกว้าง สามารถติดต่อระหว่างคนสู่คนได้ ดังนั้น Covid-19 จึงเข้าเกณฑ์โรคระบาดใหญ่ของ WHO
ในอดีต ด้วยอุปสรรค อย่าง การเดินทาง การแพทย์ ความล่าช้าในการส่งข้อมูล หรือการป้องกันโรคระบาดที่ไม่มีใครรู้จัก ทำให้เมื่อเกิดโรคระบาดใหญ่ กว่าจะควบคุมสถานการณ์ได้ ผู้คนก็ล้มตายไปเป็นจำนวนมากแล้ว
Helena จึงชวนทุกคนมาย้อนรอยการเดินทางของโรคระบาดร้ายแรง ที่มีอานุภาพทำลายล้างประชากรโลกไปนับล้านคนกัน
กาฬโรค (The Black Death)
กาฬโรค โรคระบาดยอดฮิต (ณ ยุคนั้น) ที่ยังไม่มีโรคไหนร้ายแรง หรือมีจำนวนผู้เสียชีวิตเทียบเท่าได้ สาเหตุเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย Yersinia pestis (เยอร์ซิเนีย เปสติส) มีสัตว์ฟันแทะ และหมัดเป็นพาหะนำโรค เชื้อสามารถแพร่ในอากาศ ปนเปื้อนในอาหาร รวมทั้งแพร่ผ่านการสัมผัสได้
กาฬโรค ระบาดถึง 3 ครั้ง เริ่มต้นที่คริสตวรรษที่ 6 ยิงยาวไปจนถึงศตวรรษที่ 19 – 20 คาดกันว่า กาฬโรค มีต้นกำเนิดมาจากจีน ระบาดเข้าสู่กรุงคอนสแตนติโนเปิล (อดีตเมืองหลวงของจักรวรรดิไบแซนไทน์และออตโตมัน ปัจจุบันคือ อิสตันบูล เมืองหลวงของประเทศตุรกี) เชื้อและพาหะมาจากธัญพืชที่นำเข้าจากอียิปต์ ที่มีกองทัพหนู และหมัดติดมา เชื้อจึงกระจายได้ไว
ครั้งที่ 2 เป็นการระบาดใหญ่ในเส้นทางสายไหม (Silk Road) ในคริสตวรรษที่ 14 – 19 โรคระบาดกระจายไปทั่วเอเชีย ยุโรป และแอฟริกา และครั้งที่ 3 อยู่ในช่วงศตวรรษที่ 19 – 20 เป็นการระบาดครั้งสุดท้าย เริ่มขึ้นที่มณฑลยูนนาน ประเทศจีน และระบาดไปทั่วโลก กาฬโรคปิดฉากจากโลกใบนี้ ด้วยการสูญเสียประชากรไปมากกว่า 130 – 200 ล้านคน
ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์สเปน (Spanish Flu)
การระบาดของไข้หวัดใหญ่ครั้งยิ่งใหญ่ที่สุดของโลก เริ่มหลังจากที่สงครามโลกครั้งที่ 1 สิ้นสุดลง สูญเสียประชากรจากโรคระบาดนี้ ด้วยจำนวนทั้งสิ้น 40 – 50 ล้านคน พาหะของโรคมาจากสัตว์ปีก และคาดว่าต้นตอการแพร่ไวรัสมาจากแรงงานชาวจีน
สำหรับที่มาของชื่อโรคระบาดอย่าง ‘ไข้หวัดสเปน’ ไม่ได้เป็นเพราะต้นตอของโรคมาจากสเปน แต่เป็นเพราะขณะนั้น หลาย ๆ ประเทศ เช่น ฝรั่งเศส เยอรมนี และอังกฤษ ต่างก็มีผู้ที่ติดเชื้อ และเสียชีวิตเป็นจำนวนมาก แต่ไม่ได้ประกาศจำนวนออกมา เนื่องจากอยู่ในสภาวะสงคราม ‘สเปน’ ที่ไม่ใช่หนึ่งในประเทศที่เข้าร่วมสงคราม เป็นประเทศที่รายงานจำนวนผู้เสียชีวิตตามปกติ ทำให้คนในยุคนั้นรู้สึกว่า จำนวนผู้เสียชีวิตเป็นคนสเปนเป็นส่วนมาก จึงทำให้โรคระบาดนี้ได้ชื่อเล่นว่า ไข้หวัดใหญ่สเปน
อหิวาตกโรค (Cholera)
อหิวาตกโรค เป็นโรคระบาดที่มีต้นตอมาจากอินเดีย และอยู่คู่อินเดียมาช้านาน เริ่มระบาดครั้งแรกในช่วงต้นศตวรรษที่ 18 จริง ๆ แล้ว อหิวาตกโรค มีการระบาดบนโลกใบนี้แล้วหลายครั้ง แต่ครั้งที่รุนแรงที่สุด คือการระบาดครั้งล่าสุด ซึ่งเป็นครั้งที่ 6 เริ่มระบาดจากในอินเดีย ก่อนจะแพร่เข้าสู่เอเชียกลาง และลามไปยังตะวันออกกลาง อเมริกาเหนือ ยุโรปตะวันออก และรัสเซีย สาเหตุของการเกิดโรคระบาด มาจากการติดเชื้อแบคทีเรียในลำไส้เล็ก ที่เกิดจากการกินอาหารที่ไม่สะอาด ปรุงอาหารไม่สุก ดื่มน้ำที่สกปรก และการมีสุขนามัยที่ไม่ดี
อหิวาตกโรคคร่าชีวิตคนไปมากกว่า 600,000 คนในคราวเดียว แต่ก็มีการประเมินว่า การระบาดทั้งหมด อาจกินจำนวนประชากรโลกไปถึงหลักล้าน ในกรุงเทพเองจำนวนผู้เสียชีวิตก็สูงถึง 30,000 คน
วัณโรค (Tuberculosis)
วัณโรค ปรากฏตัวครั้งแรกในยุโรป ราวศตวรรษที่ 18 – 19 วัณโรค ชนชั้นสูง และผู้ที่มีชื่อเสียงต่างเสียชีวิตด้วยโรคระบาดนี้ สร้างอิทธิพลต่อวงการวรรณกรรมยุโรป ทำให้ตัวเอกในวรรณกรรมแต่ละเรื่อง ล้วนเสียชีวิตด้วยวัณโรค
วัณโรค เป็นโรคระบาดที่เกิดจากแบคทีเรีย แพร่เชื้อได้จากการจาม หรือไอ และพบได้ในประเทศกำลังพัฒนา วัณโรค เป็นโรคระบาดที่เดินทางข้ามเวลาจากอดีต และยังคงมีอยู่ในปัจจุบัน ปี 2007 มีประชากรจำนวนถึง 13.7 ล้านคนที่เป็นวัณโรค และน่าสนใจที่ในปีนั้น สามารถพบผู้ติดเชื้อได้ในประเทศพัฒนาแล้วเช่นกัน และจากการสำรวจครั้งล่าสุดของ WHO ปัจจุบัน ผู้ป่วยวัณโรคมีแนวโน้มที่จะมีจำนวนสูงขึ้นเรื่อย ๆ โดยใน 1 ปี จะมีคนติดเชื้อเพิ่มขึ้นถึง 8 ล้านคน และเสียชีวิตประมาณ 3 ล้านคน
ไวรัส HIV / AIDS
HIV หรือเอดส์ เป็นอีกสาเหตุของการเสียชีวิตทางโรคติดต่อที่รุนแรงมากที่สุดอีกโรคหนึ่ง ถูกค้นพบในปี 1981 และในปี 2005 มีการระบาดของโรคนี้อย่างมาก พบว่ามีผู้เสียชีวิตจาก HIV หรือเอดส์ มากกว่า 25 ล้านคน ตัวเชื้อไวรัส HIV คาดว่ากลายพันธุ์มาจากไวรัสที่ทำให้เกิดโรคในสัตว์ เริ่มแรกเป็นไวรัสที่ทำให้เกิดมะเร็งต่อมน้ำเหลือง และกลายพันธุ์เป็นโรคเอดส์ เมื่อได้รับเชื้อ ภูมิคุ้มกันของเราจะบกพร่อง และเสียชีวิตจากภาวะแทรกซ้อนในที่สุด
HIV สามารถติดต่อได้จากสารคัดหลั่งในช่องคลอด อสุจิ เลือด ที่อาจจะมาจากการมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน การใช้เข็มฉีดยาที่มีการปนเปื้อนในร้านสัก หรือการรับเลือดที่มีเชื้อไวรัส HIV จากธนาคารเลือด เป็นต้น
แม้ว่าวิวัฒนาการทางการแพทย์จะไปไกลถึงขั้นทำการเปลี่ยนถ่ายอวัยวะได้ แต่สำหรับ HIV ยังไม่สามารถคิดค้นยาที่ทำให้ผู้ที่ได้รับเชื้อหายขาด มีเพียงแค่ยาต้านไวรัส ที่ช่วยลดปริมาณเชื้อ พยุงอาการ และทำให้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานได้ดีขึ้น
แม้โรคระบาดในอดีตหลาย ๆ โรคจะหยุดระบาดไปอย่างลึกลับ หรือมีหนทางในการรักษาให้หายขาดในปัจจุบันแล้ว แต่ด้วยสภาวะโลกร้อน Helena กังวลว่า มันจะละลายน้ำแข็งในขั้วโลกต่าง ๆ แล้วทำให้เชื้อโรค หรือไวรัสที่เคยระบาดในอดีต ตื่นจากการหลับไหล เพราะได้อากาศที่อุ่นขึ้นช่วยฟื้นมันขึ้นมา ซึ่งมันอาจจะกลายพันธุ์ หรือเกิดการระบาดได้อีก หรือแม้กระทั่งโรคระบาดที่เรามีวิธีเอาชนะได้แล้ว มันก็อาจพัฒนาตัวให้รุนแรงมากยิ่งขึ้น จนวิธีรักษาที่เรามี ก็เอาไม่อยู่
